Czy członek rodziny odpowiada za podatki przedsiębiorcy?

Wstęp

Prowadzenie jednoosobowej działalność gospodarczej powiązane jest z ryzykiem odpowiedzialności za niepowodzenie biznesowe czy też wyrządzoną szkodę. Często małżonkowie przedsiębiorców zawierają z nimi umowę majątkową małżeńską, która wprowadza rozdzielnością majątkową, aby zabezpieczyć majątek od ryzyka. Jednak w pewnych okolicznościach zabieg taki jest niewystarczający, aby uchronić się od odpowiedzialności za zapłatę podatków. Ponadto zagrożenie dotyczy także innych osób poza mężem czy żoną np. dzieci, wnuków.

Ogólna zasada odpowiedzialności podatkowej członka rodziny przedsiębiorcy

Zgodnie z treścią przepisu art. 111 § 1 Ordynacji Podatkowej, członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności.

Osoby, które mogą ponosić taką odpowiedzialność to: zstępni (np. dzieci, wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), rodzeństwo, małżonkowie zstępnych (np. synowa, zięć), osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz pozostające z podatnikiem w faktycznym pożyciu.

Odpowiedzialność taką ponoszą także małżonkowie, którzy zawarli intercyzę wprowadzającą rozdzielność majątkową, także tacy, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd oraz małżonkowie pozostający w separacji, jeśli stale współdziałali z podatnikiem przy prowadzeniu działalności. 

Oczywiście, oprócz tego należy pamiętać o odpowiedzialności przewidzianej w treści art. 29 Ordynacji Podatkowej, który stanowi, że w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim, odpowiedzialność podatkowa obejmuje także wspólny majątek podatnika i jego małżonka, bez względu na to czy ten ostatni współdziałał w prowadzeniu działalności gospodarczej.

Co należy rozumieć przez stałe współdziałanie z podatnikiem?

Odpowiedzialność ponosi członek rodziny, który stale współdziałał z podatnikiem w wykonywaniu przez niego działalności gospodarczej. W związku z powyższym bardzo ważne jest ustalenie co należy rozumieć pod podjęciem „współdziałania”.

Zakresem takiego współdziałania objęte są takie czynności, jak umowa o pracę, współkierowanie, współdecydowanie, które może przejawiać się w stałym pełnomocnictwie do dokonywania określonych czynności (por. Mariański A. (red.), Ordynacja Podatkowa. Komentarz, Warszawa 2021, s. 525). Istnieje pogląd przeciwny, zgodnie z którym, wykonywanie pracy na podstawie zawartej umowy nie powinno być traktowane w kategoriach stałego współdziałania uzasadniającego rozszerzenie odpowiedzialności na członka rodziny (por. Etel L. (red.), Ordynacja podatkowa, Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2021). Współdziałanie nie musi przybierać postaci sformalizowanej umowy, wystarczające jest faktyczne stałe wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej przez podatnika. 

Zakres odpowiedzialności członka rodziny

Członek rodziny odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem, za zaległości podatkowe wynikające z działalności gospodarczej podatnika, które powstały w okresie stałego współdziałania członka rodziny przy jej wykonywaniu.

Poprzez zaległości podatkowe wynikające z działalności gospodarczej należy rozumieć: zobowiązania wynikające z ustawy o VAT, podatku dochodowego, akcyzowego, podatku od nieruchomości związanych z działalnością gospodarczą, także niektóre opłaty np. opłata targowa czy miejscowa (por. Mariański A. (red.), Ordynacja Podatkowa. Komentarz, Warszawa 2021, s. 525).

Odpowiedzialność ta ograniczona jest do kwoty korzyści, którą członek rodziny osiągnął z działalności gospodarczej podatnika. Poprzez „korzyść” należy rozumieć przysporzenia pieniężne, jak i rzeczowe np. zakup przedmiotów ruchomych (por. Mariański A. (red.), Ordynacja Podatkowa. Komentarz, Warszawa 2021, s. 525). Członek rodziny podatnika, nie ponosi odpowiedzialności za jego zaległości podatkowe, jeżeli w okresie tego współdziałania był osobą, wobec której na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny. Odpowiedzialność ta nie będzie w każdym przypadku całkowicie wyłączona, ale będzie miarkowana zakresem obowiązku alimentacyjnego (por. Etel L. (red.), Ordynacja podatkowa, Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2021).

Odpowiedzialność solidarna z podatnikiem oznacza, że urząd skarbowy może żądać całości lub części zaległości podatkowej od podatnika i członka rodziny łącznie, osobno od członka rodziny, osobno od podatnika, a zapłata przez któregokolwiek z nich zwalnia pozostałego. Aż do całkowitej spłaty zaległości podatkowej zarówno podatnik, jak i członek rodziny nadal pozostają zobowiązani. Solidarna odpowiedzialność nie oznacza zatem, że urząd skarbowy musi dokonać podziału kwoty zaległości pomiędzy zobowiązanych i tym samym może żądać zapłaty zaległości podatkowej w wysokości 1/2 od podatnika i 1/2 od członka rodziny.

Wnioski praktyczne

Biznes w formie jednoosobowej działalności gospodarczej ze swej istoty do najbezpieczniejszych form nigdy nie należał. Przeciwko tej formie prawnej przemawia także odpowiedzialność za podatki współdziałającego członka rodziny. Wiele firm funkcjonuje jako biznesy rodzinne, gdzie razem współdziałają ze sobą dzieci, rodzice, wnuki, zięciowie itp. Każda z tych osób narażona jest na odpowiedzialność z tytułu zaległości podatkowej podatnika, gdy wybrał on formę jednoosobowej działalności gospodarczej.

Problemów tego typu nie byłoby w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Poza tym, sam przedsiębiorca chroniłby także swój osobisty majątek przed niepowodzeniem biznesowym lub niespodziewanym zdarzeniem np. wyrządzającym szkodę podmiotom trzecim.

Co prawda przepis art. 111 Ordynacji Podatkowej nie jest stosowany często, jednak nigdy nie można wykluczyć tego, że przypomną sobie o nim urzędy skarbowe.